در این بین، هوای تهران را غباری خاکستری با یکتم زردرنگ پوشانده، تا در کنار گرفتاری‌های کرونا، دردسرها و خطرات آلودگی هوا نیز دامان شهروندان پایتخت نشین را بگیرد. این روزها همه از "مازوت" می گویند و تقصیر آلودگی را بر گردن آن می‌اندازند، حال آنکه فرسودگی ریه‌های شهر، مقصر گردن کلفت دیگری هم دارد؛ خودروهای فرسوده.
سال‌هاست بین اواخر آذر تا واپسین روزهای بهمن، تهران و دیگر کلانشهرهای کشور با غول آلودگی هوا دست به یقه می‌شوند و این ماجرا همواره چند متهم ثابت داشته است. از مازوت و مازوت سوزی و واحدهای صنعتی و معادن حاشیه شهر گرفته تا خودروها، همگی مقصران کثیفی هوا در این سال‌ها بوده‌اند، منتها امسال انگشت اتهام اصلی به سمت "مازوت" رفته است.

این در حالی است که خودروهای فرسوده به خصوص کامیون‌ها و اتوبوس‌ها نقش محوری در آلودگی هوا دارند. در باب میزان آلایندگی فرسوده‌ها، اعداد مختلفتی مطرح می‌شود؛ بسیاری از کارشناسان معتقدند خودروهای فرسوده ۲۰ تا ۲۵ برابر یک خودرو معمولی (غیر فرسوده) آلودگی ایجاد می‌کنند، ضمن آنکه مصرف سوخت به مراتب بالاتری هم دارند و ایمنی‌شان نیز پایین است. در مورد سهم فرسوده‌ها در آلودگی هوای تهران نیز نظرات متفاوت است، اما بیشتر آمارها از نقش بیش از ۷۰ درصدی آنها در کثیفی هوا حکایت دارند. همچنین اینکه خودرو فرسوده، سواری و سبک باشد یا تجاری و سنگین، سهم متفاوتی در میزان ایجاد آلودگی دارد، چه آنکه گناه امثال کامیون و اتوبوس در این ماجرا بیشتر است. بنابر آخرین آمارها، در حال حاضر چیزی حدود سه میلیون خودرو فرسوده در کشور تردد می‌کند، آماری که البته مشخص نیست دقیقاً با چه معیاری به خصوص در مسئله سن فرسودگی، تهیه شده است.

این آمار البته تنها به خودروها مربوط می‌شود، حال آنکه اگر موتورسیکلت‌ها را نیز به آن اضافه کنیم، تعداد وسائل نقلیه متحرک فرسوده، بسیار بیش از سه میلیون دستگاه خواهد بود. در کنار موتورسیکلت‌ها، تاکسی‌های فرسوده به دلیل تردد زیاد در شهر و استهلاک بالاتر نسبت به سواری‌های شخصی و همچنین کامیون‌ها و اتوبوس‌ها، نقطه بحران آلودگی هوا به شمار می‌روند و بنابراین اسقاط آنها کمک بزرگی به کاهش این بحران هر ساله خواهد کرد.

این در حالی است که پروسه اسقاط خودروهای فرسوده طی دو سه سال گذشته به هیج وجه خوب پیش نرفته و به نوعی به سمت صفر میل کرده است. آمار دقیقی از میزان اسقاط فرسوده‌ها طی سال جاری در دست نیست، اما اینکه طی سال گذشته فقط هشت هزار دستگاه از این خودروها اسقاط شده و این روند در سال جاری رو به بهبود نرفته، به وضوح نشان می‌دهد فرسوده‌ها با خیال راحت در جاده و خیایان های کشور جولان می‌دهند و کسی هم متعرضشان نیست.
روند اسقاط خودروهای فرسوده کشور از حدوداً ۲۰ سال پیش آغاز شد و این پروسه با نوسان زیادی در این سال‌ها همراه بوده است. تا سال ۹۶، روند اسقاط هرچند ایده آل نبود و با تعداد فرسوده‌های در حال تردد همخوانی نداشت، با این حال همین که سالی ده‌ها هزار و گاهی هم چند صد هزار دستگاه خودرو فرسوده، از رده خارج می‌شد، در جای خود خوب بود. از سال ۹۷ به بعد اما روند اسقاط با توجه به ممنوع شدن واردات خودرو، به شدت رو به افت رفت تا سهم فرسوده‌ها در کثیفی هوا (به توجه افت اسقاط و اضافه شدن فرسوده‌های جدید) بیشتر شود. تا وقتی واردات خودرو آزاد بود، واردکنندگان ملزم بودند به ازای ورود خودرو به کشور یک یا چند خودرو فرسوده را اسقاط کنند. با این حال ممنوعیت واردات، این روند را مختل کرد.

با توجه به نقش مهم فرسوده‌های سنگین در آلودگی هوا، دولت در انتهای سال ۹۶ طرحی مبنی بر اسقاط ۲۰۷ هزار دستگاه از این خودروها را تدوین و رونمایی کرد، طرحی که به ابرپروژه اسقاط مشهور و در انتهای عمر دولت باید به سرانجام می‌رسید. با این حال این طرح عظیم به مانع تحریم و کمبود منابع مالی برخورد کرد و در حال حاضر با سرعتی بسیار کند (شاید نزدیک به صفر) در جریان است. در این سال‌ها همچنین روند اسقاط خودروهای فرسوده سبک نیز به دلیل کمبود منابع مالی و ضعف مشوق‌ها برای ترغیب شهروندان به اسقاط، بسیار کند شده است.

نتیجه چنین اتفاقاتی این شده که در حال حاضر حداقل سه میلیون خودرو فرسوده در کشور تردد و ریه‌های شهر را پر از آلایندگی می‌کنند. پیش بینی می‌شود تا حدود پنج سال دیگر تعداد خودروهای فرسوده کشور به هشت میلیون دستگاه خواهد رسید، بنابراین اگر فکری به حال اسقاط آنها نشود، بحران آلودگی هوا و مرگ و میرهای ناشی از آن بسیار شدیدتر از حال حاضر خواهد بود.